Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, aż do pełnoletności. W przypadku, gdy jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej.
Zakres władzy rodzicielskiej
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Jak wskazuje kodeks rodzinny i opiekuńczy rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Na rodzicach spoczywa obowiązek troski nad rozwojem fizycznym oraz psychicznym dziecka.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
Dziecko w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców.
Wykonywanie władzy rodzicielskiej
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania oraz każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Jakie to są istotne sprawy dziecka?
Orzecznictwo podaje takie przykłady jak:
zgoda na rozpowszechnianie wizerunku małoletnich dzieci,
rozstrzygnięcie o miejscu pobytu dziecka,
złożenie wniosku o wydanie paszportu małoletniemu dziecku,
zmiana nazwiska małoletniego dziecka.
Żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
W każdej sprawie, w której jako strony lub uczestnicy występują rodzice i dzieci, sąd ma obowiązek badać czy nie zachodzi możliwość hipotetycznej kolizji interesów między nimi. W przypadku stwierdzenia takiej sytuacji, sąd rozpoznający sprawę jest obowiązany zwrócić się do sądu opiekuńczego o ustanowienie dla strony (uczestnika postępowania) nie mającej zdolności procesowej kuratora (postanowienie SN z dnia 30 września 2020r.IV CSK 643/18).
Zarząd majątkiem dziecka
Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Co istotne, zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Nadto, w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców
Ponadto rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Jakie to są czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu?
Według orzecznictwa do takich czynności należą m.in.:
złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku,
złożenie oświadczenia o prostym przyjęciu spadku (przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu),
nabycie dla dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską nieruchomości na podstawie umowy sprzedaży (także wtedy, gdy środki pieniężne na zakup pochodzą z dokonanej przez nich darowizny celowej),
zawarcie ugody (o ile nie mają charakteru wyłącznie przysparzającego),
zawarcie w imieniu małoletniego dziecka umowy spółki cywilnej.
W przypadku dokonania czynności, która przekraczała zakres zwykłego zarządu bez zezwolenia sądu opiekuńczego czynność taka jest czynnością bezwzględnie nieważną z racji jej sprzeczności z prawem.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.W przypadku braku porozumienia, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić z urzędu lub na wniosek jednego z rodziców.Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka.
Kiedy zasadne jest ograniczenie władzy rodzicielskiej?
W przypadku:
uzależnienia rodzica (alkoholizm/ narkomania),
braku kontaktów z dzieckiem,
negatywny wpływ na dziecko,
konflikt między rodzicami (brak możliwości porozumienia w nawet prostych sprawach dotyczących dziecka).
Zawieszenie władzy rodzicielskiej
W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Zawieszenie zostanie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.
Jedną z przesłanek zawieszenia władzy rodzicielskiej jest np.stały pobyt zagraniczny rodzica.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1999 r. o sygn. akt III CKN 483/98, decyzje opiekuńcze w stosunku do dziecka powinny być podejmowane sprawnie i bez zakłóceń. Temu wymogowi nie może sprostać sytuacja, gdy jeden z rodziców przebywa stale za granicą i jest tam mocno zaangażowany w tworzenie nowych podstaw swojej egzystencji. Współdziałanie rodziców przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej staje się wówczas iluzją; władzę tę wykonuje praktycznie rodzic opiekujący się dziećmi i nie powinno dochodzić do zakłóceń w jej wykonywaniu. W konsekwencji zawieszenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców umożliwia w przedstawionej sytuacji harmonijne wykonywanie uprawnień rodzicielskich drugiemu z nich, a dzieje się to w interesie dziecka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie może być orzeczone w odrębnym postępowaniu, ale także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2019 r. o sygn. akt VI Nsm 1680/18 do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące. Muszą to być poważne zaniedbania, bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości. W przepisie art. 111 § 1 k.r.i.o. chodzi o zaniedbania rodziców, które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli.
Także zgodnie z powyższym, przesłanki do pozbawienia władzy rodzicielskiej to:
trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np. odbywanie długotrwałej kary pozbawienia wolności, wyjazd na stałe, długotrwały brak zainteresowania dzieckiem, ciężka i długotrwała choroba uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej),
nadużycie władzy rodzicielskiej i rażące zaniedbanie obowiązków rodziców względem dziecka (np. nadużywanie alkoholu przez rodziców, rozwiązły tryb życia rodziców, utrzymywanie się z przestępstw, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych, stosowanie przemocy wobec dziecka, znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad dzieckiem,
nieustanie przyczyn umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej mimo udzielonej rodzicom pomocy, w szczególności trwałe nieinteresowanie się dzieckiem.
W przypadku spełnienia dwóch pierwszych przesłanek sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, zaś w przypadku spełnienia ostatniej przesłanki sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej.
Istotne, iż w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Jeśli potrzebujesz profesjonalnej pomocy w kwestii dotyczącej ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej to zapraszamy do kontaktu kontakt@radcaprawnygdansk.com.pl lub za pomocą formularza kontaktowego