Praktyczne wskazówki dla uprawnionych
Instytucja zachowku od lat budzi kontrowersje – dla jednych jest gwarancją ochrony najbliższej rodziny przed „wydziedziczeniem przez testament”, dla innych – nieuzasadnionym ograniczeniem prawa do swobodnego dysponowania majątkiem. Niezależnie od opinii, zachowek to realne roszczenie majątkowe, które można skutecznie dochodzić – pod warunkiem, że zna się podstawowe zasady jego funkcjonowania.
1. Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której celem jest ochrona najbliższych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Uprawniony może żądać zapłaty określonej sumy pieniężnej od osób, które odniosły korzyść z dziedziczenia (np. spadkobierców testamentowych, obdarowanych darowiznami).
Podstawy prawne: art. 991 i następne Kodeksu cywilnego.
2. Komu przysługuje zachowek?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, prawo do zachowku mają tylko najbliżsi członkowie rodziny spadkodawcy:
- Zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
- Małżonek,
- Rodzice (jeśli brak zstępnych).
Uwaga: Rodzeństwo, dalsi krewni, konkubenci – nie mają prawa do zachowku, nawet jeśli byli blisko emocjonalnie związani ze spadkodawcą.
3. Ile wynosi zachowek?
Wysokość zachowku zależy od tego, kim jest uprawniony:
- 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym,
- 2/3 udziału, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni.
Przykład:
Spadkodawca zostawił testament, w którym cały majątek zapisał sąsiadowi. Pozostawił dwoje pełnoletnich dzieci. Każdemu z nich należy się 1/2 x 1/2 = 1/4 wartości majątku jako zachowek.
4. Od kogo można żądać zachowku?
Roszczenie o zachowek kierujemy przeciwko:
- Spadkobiercom testamentowym,
- Obdarowanym za życia spadkodawcy – jeśli darowizny istotnie uszczupliły masę spadkową.
W praktyce: jeśli testament pomija najbliższych, a wskazuje np. przyjaciół, fundacje czy dalszych krewnych – mogą oni zostać pozwani o zapłatę zachowku.
5. Jak obliczyć wartość zachowku?
Kluczowe jest ustalenie substratu zachowku, czyli teoretycznej masy spadkowej, która służy do wyliczeń.
Krok po kroku:
- Ustalamy wartość aktywów spadku (np. nieruchomości, środki na rachunkach),
- Odejmuje się długi spadkowe,
- Dodaje się darowizny dokonane za życia (np. mieszkanie przekazane dziecku 3 lata przed śmiercią),
- Obliczamy udział ustawowy uprawnionego,
- Od niego 1/2 (lub 2/3) – to właśnie wysokość zachowku.
Uwaga: Wycena nieruchomości i darowizn często wymaga opinii rzeczoznawcy majątkowego – bez tego roszczenie może być oddalone lub znacznie obniżone.
6. Jak formalnie dochodzić zachowku?
Etap przedsądowy – wezwanie do zapłaty
Warto rozpocząć od formalnego wezwania do zapłaty, określając:
- wysokość żądanego zachowku,
- termin płatności (np. 14 dni),
- podstawę prawną i faktyczną roszczenia.
Postępowanie sądowe
W przypadku braku zapłaty – konieczny pozew o zapłatę zachowku. W pozwie należy:
- wykazać prawo do zachowku (np. akt urodzenia, akt małżeństwa),
- przedstawić dowody na wartość spadku i darowizn,
- precyzyjnie wyliczyć wysokość roszczenia.
Termin przedawnienia: 5 lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku.
7. Czy można zostać pozbawionym prawa do zachowku?
Tak, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach, i na podstawie wyroku sądu:
- Wydziedziczenie (art. 1008 k.c.) – np. uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy, rażąca niewdzięczność,
- Niegodność dziedziczenia – np. działanie przeciwko spadkodawcy.
Wydziedziczenie musi być zawarte w testamencie wraz z konkretnym uzasadnieniem – ogólne stwierdzenie w postaci sformułowania np. „ponieważ się nie kontaktował” nie wystarczy.
Zachowek to roszczenie pieniężne, które przysługuje bliskim zmarłego, niezależnie od jego woli wyrażonej w testamencie. Dochodzenie tego prawa wymaga jednak znajomości przepisów, skrupulatnych wyliczeń i – nierzadko – konfrontacji z osobami dziedziczącymi.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej to zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią kontakt@radcaprawnygdansk.com.pl lub za pomocą formularza kontaktowego.
Uwaga
Powyższe informacje stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania artykułu może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych. W przypadku wątpliwości zapraszam do bezpośredniego kontaktu z kancelarią.