Prawidłowo zaplanowana sukcesja majątkowa to jeden z najistotniejszych elementów długofalowego zabezpieczenia interesów rodziny, przedsiębiorstwa i osób bliskich. W polskim prawie spadkowym rozróżnia się dwie główne formy dziedziczenia: ustawowe oraz testamentowe. Zrozumienie różnic między nimi jest kluczowe dla każdej osoby, która chce świadomie zarządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Dziedziczenie ustawowe – reguły kodeksowe przy braku testamentu, ma zastosowanie wówczas, gdy:
• spadkodawca nie sporządził ważnego testamentu,
• testament został uznany za nieważny lub odpadł z innych przyczyn,
• testament nie obejmuje całego majątku (tzw. dziedziczenie częściowe).
Zasady dziedziczenia ustawowego wynikają bezpośrednio z Kodeksu cywilnego i opierają się na stopniu pokrewieństwa.
Kolejność dziedziczenia (w uproszczeniu):
- Małżonek i dzieci spadkodawcy – dziedziczą w częściach równych, z zastrzeżeniem, że małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ spadku.
- W przypadku braku dzieci – spadek przypada małżonkowi, rodzicom spadkodawcy i rodzeństwu.
- Brak dalszych krewnych – spadek przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercę ustawowego.
Warto wiedzieć: partner życiowy (pozostający w związku nieformalnym) nie dziedziczy z mocy ustawy – bez testamentu pozostaje całkowicie pominięty.
Dziedziczenie testamentowe – wyraz woli spadkodawcy
Testament to dokument, w którym spadkodawca samodzielnie decyduje, kto i w jakim zakresie ma otrzymać jego majątek po śmierci. Może w ten sposób:
• wskazać osoby dziedziczące niezależnie od pokrewieństwa (np. partnera życiowego),
• wyłączyć określonych spadkobierców ustawowych,
• rozdzielić majątek według własnego uznania,
• powołać wykonawcę testamentu lub zapisobierców.
Formy testamentu:
• Testament własnoręczny (holograficzny) – sporządzony odręcznie, opatrzony datą i podpisem.
• Testament notarialny – sporządzony przed notariuszem, zapewnia większe bezpieczeństwo dowodowe.
• Testament ustny lub szczególny – stosowany w wyjątkowych okolicznościach (np. zagrożenie życia).
Zaleta testamentu: pełna kontrola nad rozporządzeniem majątkiem – zwłaszcza w sytuacjach nietypowych (np. brak dzieci, konflikt rodzinny, spadek złożony z udziałów w firmie).
Planowanie sukcesji – kiedy rozważyć testament?
Sporządzenie testamentu rekomendowane jest w szczególności w sytuacjach takich jak:
• brak dzieci lub chęć pominięcia jednego z ustawowych spadkobierców,
• istnienie wieloletniego związku nieformalnego,
• posiadanie majątku o złożonej strukturze (np. przedsiębiorstwo rodzinne, udziały w spółkach),
• chęć ustanowienia zapisów, poleceń, wykonawcy testamentu lub podziału nierównomiernego.
Uwaga praktyczna: testament warto aktualizować – zmiana sytuacji życiowej (rozwód, narodziny dzieci, spór rodzinny) może wymagać korekty rozporządzeń majątkowych.
Wybór między dziedziczeniem ustawowym a testamentowym nie powinien być pozostawiony przypadkowi. Sporządzenie testamentu to jeden z kluczowych elementów planowania sukcesji, który pozwala zabezpieczyć interesy najbliższych, uniknąć nieporozumień oraz skutecznie zarządzać majątkiem po śmierci.
Jeśli potrzebujesz porady prawnej to zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią kontakt@radcaprawnygdansk.com.pl lub za pomocą formularza kontaktowego.
Uwaga
Powyższe informacje stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania artykułu może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych. W przypadku wątpliwości zapraszam do bezpośredniego kontaktu z kancelarią.